Stèle de Gibraltar
64120 Uhart-Mixe
Jan Vormann artistak Lasai izenburua hautatu du 2023an Uhartehirin egin duen instalazioa izendatzeko, hamabost eguneko egonaldiaren ondotik. Compostelako hiru bideen gurutzean kokatua den Xibaltarreko Gurutzetik hurbil, Lasai obrak erritmoa aldatzera gonbidatzen du, bazterrei aktiboki so egitera.
Lasterrago joanarazteko pentsatuak diren giza azpiegituren haize kontra, Lasaik bazter utzia den autobidearen itxura du, landareez estalia, arraildua, herdoildua, bizitzak poliki-poliki ezabatua. Irudimenezko autobide horrek, urtero 60 000 beilarik zeharkatzen duten lur baten maldan kokatua, alderantziz den baliza iduri du.
Instalazioak eztitzeari, epe luzeari eta abiaduraren borondatezko desaktibazioari buruzko gogoeta eskaintzen du. Compostelako bidearekin kontrajarria da, doi-doia hunkitzen baitu kaskatu gabe, eta umorez eta poesiaz galdekatzen du paisaiak zeharkatzen ditugun manera —eta haietan zer ikustea erabakitzen dugun—.
Bambergen sortua 1983an, Jan Vormann artista alemana arkitekturaren, jokoaren eta konponketaren hizkuntzak desbideratzen dituzten obra urbanoengatik ezaguna da. Dispatchwork nazioarteko proiektuarekin ezagutarazi zuen bere burua, paretetako artekak Lego koloratuz bete baitzituen —jestu absurdoa eta aldi berean poetikoa eta parte-hartzailea—.
Baina Vormannen mundua ez da hori bakarrik. Berlinen, Bambergen eta San Petersburgon artearen historian eta eskulturan formatua, in situ instalazioen, etorkizuneko arkeologiaren, diseinu espekulatiboaren eta protokolo artistikoaren artean dabilen obra kontzeptuala garatzen du.
Bere lana eremu publikoan erakutsia da, baina ere nazioarteko museoetan eta erakundeetan. Proiektu bakoitza testuinguruaren arabera egiten du, proiektu bakoitzak hirigintzaren kodeak desbideratzen ditu eta eraikinen erabileren eta kontaketaren lekua galdekatzen.
Lasai-rekin, Vormannek ikuspegi kritiko hori segitzen du, errealitatearen eta fikzioaren arteko mugan, eskultura-jestu diskretua baina zentzuz betea eskaintzeko —irudimenezko azpiegitura zati bat, munduari berriz so egin diezaiogun—.
1.eguna: murgiltzea
Jan Vormann Uhartehirira heldu zen 2023ko uda bukaeran. Handik laster bideak ikertu zituen, paisaiei so egon zen, hango jendeekin elkartu. Ideia zehatzik gabe jin zen, baina metodo batekin: begiratu, entzun, jitera utzi. Beilarien urritasunaren eta mundu modernoaren abiaduraren arteko kontrastea hari gorri gisa agertu zitzaion.
4.eguna: Tentsioak eta ideiak
Elkarteak, hastapenean, obra garaikide oro onartzeko uzkur, bankuak edo fruitu-baratze bat nahiago zuen. Orduan proposatu zuen Janek bere ideia: bazterrera utzi autobide bat, alegiazkoa, betoi hautsiz, arrailduraz eta markaz josia. Nahitara disruptiboa zen jestua, poetikoa eta kritikoa aldi berean. Dudak sortu ziren. Eta eztabaida piztu. Ideia onartu zuten.
7.eguna: obra hasi zen
Gutien ustean, hautetsiek eta elkartekideek, hastapenean uzkur izanik ere, proiektuarekin bat egin zuten. Ekaiak garraiatzen lagundu zuten, eraikuntza-obretan lagundu. Proiektua kolektiboa bilakatu zen. Formak agertzen hasi ziren. Lurra aldatu zen. Bide bat agertu zen, bide-seinalerik gabe, bukaerarik gabe.
10.eguna: sinbiosia
Obra paisaiarekin nahasi zen. Ibiltariak gelditu ziren, harritu eta irudimenezko aztarna horren gainean lekua atzeman. Inguruko landareak jadanik sartzen ari ziren. Lekua bestela hats hartzen hasi zen. Lasai hor dago, xumea eta indartsua. Ez du agindurik ematen. Abiadura urritzea proposatzen du. Gelditua den memento bat.
-10. eguna: gidamarkak ezartzea
Egonaldia artista jin baino lehen hasi zen. Compostelako hiru bideen gurutzean kokatua den Xibaltarreko Gurutzea sinbolikoki garrantzitsua da, eta kasik ikusezina. Urtero, 60 000 ibiltari hortik iragaten dira, lekua zinez balorizatua izan gabe. Uhartehiriko Ithurbide jaun auzapezaren, eta “Les amis de Saint-Jacques” elkarteko Saint-Macary jaun lehendakariaren sostenguarekin, lekua garbitzen hasi ziren.
Baina agindu batekin: zortzi metro baino gutiagoko eremuan gurutzeari ez hurbiltzea.
